RKD STUDIES

Inlijsten foto's
Halfmatte foto’s zijn vaak opgeplakt en direct tegen het glas gemonteerd, zonder passe-partout en koud in de lijst, waardoor het objectkarakter van de foto wordt versterkt. Maar elk materiaal, mat, glanzend, zwart/wit of kleur, vraagt om een eigen benadering. Wanneer een foto een passe-partout nodig heeft of niet, is niet te zeggen. Soms wordt ruimte gemaakt tussen het beeldoppervlak en het glas door een polyethyleen inlegstrookje langs de rand onder de overkraging van het lijstje te monteren. Maar in alle gevallen heeft het de voorkeur alles zoveel mogelijk zo te laten als het is en foto’s goed ingepakt op hun plaats te laten zitten.¹

1
Daan van Golden
Schiedam, 1986, 1987, 1986, 1987 gedateerd
Private collection

Reflectie
De reflectie die ontstaat door glas voor een werk te zetten, maakt het werk meer gelaagd. Bij plexiglas, dat Van Golden ook al gebruikte voor de eerste, bij Felix Valk getoonde versie van het gele monochroom bijvoorbeeld, is de helderheid veel groter dan glas zou kunnen geven. De reflectie is meer freaky. Plexiglas vertekent anders dan glas, omdat het soepeler is. Bij het gele monochroom ging het hem aanvankelijk veel meer om de vertekening dan om de helderheid. In de jaren tachtig ging Van Golden plexiglas vooral gebruiken vanwege de grote helderheid.²

White Painting, 1965
White Painting, 1965, lakverf op doek (Museum Boijmans Van Beuningen) is gemaakt voor de tentoonstelling 'Atelier 4' in zaal 11 op de benedenetage van het Stedelijk Museum te Amsterdam, als onderdeel van een serie van zes schilderijen (#1 was het kale paneel, #2 was het kale paneel, beplakt met geprepareerd linnen, #3 was het linnen, geschuurd en voorzien van een eerste laklaag, #4 was het paneel + linnen + blauwe achtergrond waarin het af te beelden doek was uitgespaard, #5 paneel + linnen + blauw + omtrek van het afgebeelde doek, #6 was het uiteindelijke doek, zoals het nu in het Boijmans is). Oorspronkelijk was het werk zonder glas. Dat heeft uitdrukkelijk niet de voorkeur van Van Golden want het glas geeft een toegevoegd element van reflectie dat bijdraagt aan de werking en de kracht van het schilderij (zoals ook in de foto van Marion Busch, zoals afgebeeld in de catalogus van 1991, te zien is aan de onbedoelde maar wel fantastische reflectie van het flitslicht op het glas). De maten van het schilderij werden bepaald door de wand in Zaal 11 waar het schilderij hing als onderdeel van de serie.³

4
Daan van Golden
Gele reflectie, 1968 gedateerd
Private collection

Tekeningen op linnen
Van Golden maakte drie tekeningen op linnen achter plexiglas. Een op voorgegrondeerd linnen (gestileerde bloemen naar Matisse, coll. Stedelijk Museum Schiedam, oranje lijst), een op een latex ondergrond (Mozart, Art & Project, nu coll. Gemeentemuseum Den Haag) en een op met witte, synthetische muurverf geprepareerd linnen met gestileerde Balinese bloemen (waaronder een Mozart zit, op olieverf; Art & Project, nu Gemeentemuseum Den Haag).

De houten lijsten van Schiedam en van Den Haag werden verstek gezaagd door Paul Beckman. De kleur van de lijst ( Boijmans Van Beuningen) is de grondkleur voor de nog te vergulden lijst, zoals die van de ‘parkiet’ van het Boijmans. De lijst is enigszins beschadigd. Dat moet, aldus Van Golden, worden gerepareerd. Een beetje patina geeft ‘soul’, maar teveel is schade. De verf die op het perspex is gemorst langs de bovenzijde is een oneffenheid die Van Golden niet van zichzelf gewend is, zo geeft hij aan.⁴

Fats Domino
Fats Domino uit 1973-1974, tempera op doek op paneel uit de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen kreeg voor de tentoonstelling van 1982 in het Boijmans van Van Golden een nieuwe lijst. Oorspronkelijk had het werk een smalle Hubo-lijst, wit gelakt. Deze was niet sterk genoeg en omdat Van Golden erg bezig was met goud, speelde hij met de gedachte Maaij een grotere Hubo versie te laten maken, die hij besloot te laten vergulden. Dus toen werd het een gouden lijst (middenformaat Hubo). Maar direct was het ook de bedoeling deze lijst met een dunne laag witte HEMA-grondverf over te schilderen zodat het goud de grondverf een kleur zou geven, nauwelijks zichtbaar verschillend van het wit van de grond van het schilderij, omdat Van Golden ook een beetje heimwee had naar de eerste, witte lijst. Om het probleem op te lossen werd de vergulde lijst vervangen door een zelfde, houten lijst die wit geschilderd werd met HEMA-grondverf. Maar dat werkte nog niet helemaal, hoewel het al beter was. In november 2002 besloot Van Golden de oorspronkelijke opzet van HEMA-grondverf over bladgoud alsnog uit te voeren. Op het moment van schrijven wacht de lijst nog op zijn laagje HEMA-grondverf.⁵

Hubo-lijsten
Inlijsten leerde Van Golden van verzamelaar en vriend Steef de Vries. Die kocht kunstwerken die hij zelf inlijstte in de zogenaamde cafetarialijst, die in de jaren zestig veel gebruikt werd. Van Golden nam die praktijk over en lijstte gouaches en schilderijen achter glas in met de cafetarialijst. In het museum van Schiedam bevindt zich nog een gouache die op die manier is ingelijst. Het werk is beschadigd en de lijst is weggegooid maar er ligt nog altijd een verzoek van het museum aan Van Golden om de inlijsting opnieuw uit te voeren. Een verzoek waar hij graag aan zou voldoen als hij de tijd vindt. De zeefdruk met twee suppoosten is ook zo ingelijst. Het was lastig om het aluminium in verstek te vijlen. Daarom besloot Van Golden in de jaren zeventig de zogenaamde Hubo-lijst te gaan gebruiken, een simpele, meestal grenen lijst met een overkragende kraal en een holle zijkant. Deze leverde de firma Hubo in twee maten: 2,3 cm diep en de andere 1,7 cm, bij een kraaltje van 0,9 cm. Sinds een jaar of tien levert Hubo de staven niet meer, hoewel je ze zo nu en dan nog in winkels tegenkomt. Toen Van Golden ontdekte dat de Firma Maaij ook goede apparatuur had om profielen te maken, bestelde hij vergrotingen van deze oorspronkelijke Hubo-lijst, die weer correspondeerden met de grotere maten van de in te lijsten werken. Eerst bestelde hij een profiel van 4,4 cm diep bij 3,2 cm, voor onder andere Studie naar Matisse. Later vroeg hij Maaij een smallere versie te maken die bijvoorbeeld om Mick Jagger zit (3,1 bij 2,0 cm). Paul Beckman maakte van dit materiaal alle verstekken.

Hubo-lijstjes geven beelden meteen een objectmatig karakter. Dat heette in de taal van de jaren zeventig een piece. Die zijn altijd klein, hebben iets handzaams en huiselijks, iets onmuseaals, iets dat je voor je eigen omgeving maakt, omdat het bijzonder genoeg is om in te lijsten. De cafetarialijsten hebben dat ook een beetje.⁶

5
Daan van Golden
Mozart, Mozart, 1978 gedateerd, 1978 gedateerd
Den Haag, Kunstmuseum Den Haag, inv./cat.nr. SCH-2001x0032, inv./cat.nr. SCH-2001x0032

Margrieten, 1963
Het schilderij Margrieten, 1963 (Caldic Collectie, gekocht via Tegenbosch uit de Collectie Tromp Meesters) was oorspronkelijk niet bedoeld onder glas. Is ook zonder lijst geëxposeerd in Tokyo. Het is dus ook om de rand heen doorgeschilderd. Het glas is gemonteerd in een zogenaamde cafetarialijst (aluminium strook met schroeven langs de zijkant gemonteerd met een smalle, gekraalde overslag). Of het glas nu niet helemaal haaks gesneden was of dat het paneel niet helemaal haaks was is onduidelijk, maar om het glas voor het schilderij passend te krijgen moest Van Golden in elk geval langs de linkerzijde en langs de onderzijde een deel van het paneel afschaven. Toen Lambert Tegenbosch het schilderij kocht van Salco Tromp Meesters (directeur Krabbendans te Eindhoven) verwijderde hij lijst en glas en zette hij het geheel in een brede houten lijst (niet naar Van Goldens smaak), een lijst die verwijderd werd door bemiddeling van Rini Dippel van het Stedelijk Museum bij gelegenheid van de tentoonstelling van 1991. Het werk werd toen zonder lijst opgehangen, met de beschadigingen die overigens niet erg stoorden. De houten baklijst die er nu omheen zit – niet lelijk, maar houdt wel de geschaafde, beschadigde rand zichtbaar – is erom heen gezet door de huidige eigenaar. Deze presentatiewijze heeft niet de voorkeur van Van Golden omdat hij de cafetarialijst en de reflectie in het glas veel gelaagder vindt. Maar hij vindt het, om hoffelijk te blijven, aan de eigenaar om te beslissen wat deze ermee wil. De zwarte verfvegen aan de achterzijde van het paneel zijn afkomstig van de eerdere functie van het paneel als tijdelijke drager voor zwart-wit schilderijen in olieverf op doek die Van Golden probeerde te maken in Tokyo in 1963. De functie van de panelen voor de zwart-wit schilderijen was dat hij een stevige ondergrond nodig had omdat hij anders met de bokkenpoten en stukken hardboard door het doek zou gaan of zou slippen tegen de kruislatten van het spieraam. Om die reden spande hij het doek tijdens het maken op paneel. Na voltooiing en droging spande hij de doeken dan op spielatten, een praktijk die hij in Schiedam had ontwikkeld. In Tokyo ging het paneel functioneren als drager voor Margrieten. Het schilderij is gemaakt in twee lagen, eerst een horizontale laag roze waar overheen een verticale laag, waardoor een mat oppervlak ontstaat (dat was Van Golden zich in die tijd in het geheel niet bewust. Het bewustzijn over dit soort aspecten van het beschilderde oppervlak is pas ontstaan in recente jaren (tweede helft jaren negentig). Over de roze verflaag heen is met sjabloontjes het sterk uitvergrote motief van het bloemetje geplaatst, waarbij de compositie eigenlijk vooral tot stand kwam door de procedure van het maken.⁷

Passe-partout
Als een nieuwe passe-partout noodzakelijk is, dan zou het mooi zijn de preegdruk (in de passe-partout) of de gravering (in het glas) met gegevens zo nauwkeurig mogelijk over te nemen. De preegdruk met de datum van ontstaan van het werk ging Van Golden aanbrengen vanaf ongeveer 1980, toen hij meer en meer zijn interesse in het raadsel tijd zichtbaar wilde maken en daarvoor steeds vaker de fotografie als middel koos. Hij ontleende de preegdruk aan prenten in de verzameling van het Victoria & Albert Museum, die ook in de passe-partout gegevens over het werk hebben ingeslagen gekregen.⁸

Passe-partouts snijden
Passe-partouts dienen zo nauwkeurig mogelijk gesneden te worden, liefst met een machine. De meeste passe-partouts werden gesneden door Leo Peters van Lijstenmakerij Rembrandt (op de Binnenweg in Rotterdam), met de hand, waardoor altijd voor de ingewijde het ‘bochtje van Leo’ zichtbaar bleef, de heel flauwe zwenking van het mes vlak bij de plek waar het mes de aanzet geeft. Bij kleine werken kan dit bochtje storend werken.⁹

Zonder titel, 1987
Dürer schilderde in aquarel een vleugel van een Vlaamse gaai. Een ansichtkaart van dit kunstwerk was lange tijd in bezit van Van Golden. Hij stuurde de ansicht in iets aangepaste vorm naar Simon Vinkenoog, als antwoord op een kettingbrief met de vraag hem materiaal te sturen over engelen. Het origineel zou dus nog bij Vinkenoog zijn. Van Golden kantelde de vleugel van Dürer een kwartslag en bracht een minieme verandering in de contour aan, in blauw, waardoor een profiel van een menselijk gezicht ontstond en de veren veranderden in een hoofdtooi. In dezelfde tijd, in 1982, gebruikte Van Golden dit beeld voor de uitnodigingskaart van de tentoonstelling bij Micheline Szwajcer. Daar toonde hij vooral foto’s, waaronder de verentooi. De foto werd daar niet verkocht en is later in het museum van Schiedam terecht gekomen. In 1987 gebruikte Van Golden het beeld opnieuw voor de kunstenaarsoplage van Het Vrije Volk. Als hij een exemplaar van het drukwerk inlijst dan doet hij dat koud in de lijst zonder passe-partout. Geert en Adriaan (van Art & Project) wilden met een tussenruimte van ca. 1 cm de krantenpagina los opgehangen aan bovenrand. Dat kan, maar Van Golden zou de pagina vlak opplakken, hoewel dat een ingewikkeld klusje is.¹⁰

Zie ook Compositie met kleurstippen, 1964 onder § 1.1 Schilderkunst.

6
Daan van Golden
New Delhi, 1991 gedateerd
Private collection

7
Daan van Golden
Schiedam 1978, 1987, 1978, 1987 gedateerd
Private collection

8
Daan van Golden
zonder titel, 1987 gedateerd
Private collection